श्यामची आई

श्यामची संस्कारी आई सानेगुरुजींनी विशाल मानवतेची शिकवण देणारे विपुल साहित्य निर्माण केले. साहित्याच्या विविध प्रांतांत त्यांनी अविरत योगदान दिले. ‘श्याम’, ‘धडपडणारा श्याम’, ‘श्यामची आई’ या पुस्तकांतून त्यांनी आपली जीवनगाथा कथन केली. पैकी ‘श्यामची आई’ हे पुस्तक मराठी भाषेतील अक्षरधन ठरले आहे. माय-लेकरातील प्रेम व संस्कारांच्या हृदयस्पर्शी आठवणी या पुस्तकात आहेत. श्यामच्या बालमनावर जे माणुसकीचे संस्कार त्याच्या आईकडून झाले त्या घटना या अजरामर कलाकृतीत कथन केल्या आहेत. सानेगुरुजींनी १९३३ साली नाशिकच्या तुरुंगात अवघ्या पाच रात्रींत हे पुस्तक लिहिले. एकदा आश्रमातील मित्रांनी त्यांना विचारले होते, ‘‘गुरुजी, तुमच्या जीवनात हा कस्तुरीचा सुगंध कोठून आला? तुमच्यामध्ये ही सेवावृत्ती, नि:स्पृहता कशी निर्माण झाली?’’ त्यावेळी गुरुजी अश्रुपूर्ण नेत्रांनी म्हणाले, ‘‘गडय़ांनो, हे सारे माझ्या आईचे देणे आहे बरं. आई माझा गुरू आणि तीच माझी कल्पतरू. प्रेमळ बोलावयास तिनेच मला शिकविले. केवळ मनुष्यावरच नव्हे, तर गाई-गुरांवर, फुलपाखरांवर, झाडा-माडांवर प्रेम करावयास तिनेच शिकविले.