पाचवा अध्याय
[१६]
अर्जुन म्हणाला
कृष्णा संन्यास कर्माचा तसा योग हि सांगसी ।
दोहोत जे बरे एक सांग ते मज निश्चित ॥ १ ॥
श्री भगवान् म्हणाले
योग सन्यास हे दोन्ही मोक्ष-साधक सारखे ।
विशेष चि परी योग संन्यासाहूनि मानिला ॥ २ ॥
तो जाण नित्य-सन्यासी राग-द्वेष नसे जया ।
जो द्वावेगळा झाला सुखे बंधांतुनी सुटे ॥ ३ ॥
म्हणती सांख्य-योगाते भिन्न मूढ न जाणते ।
बाणो एक हि ती निष्ठा दोहींचे फळ देतसे ॥ ४ ॥
सांख्यास जे मिळे स्थान ते योग्यास हि लाभते ।
एक रूप चि हे दोन्ही जो पाहे तो चि पाहतो ॥ ५ ॥
योगावांचूनि संन्यास कधी साधे चि ना सुखे ।
संयमी योग जओडूनि ब्रम्ह शीघ्र चि गाठतो ॥ ६ ॥
अंतरी धुतला योगी जिंकूनि मन इंद्रिये ।
झाला जीव चि भूतांचा करून हि अलिप्त तो ॥ ७ ॥
न काही मी करी ऐसे योगी तत्त्व-ज्ञ जाणुनी ।
देखे ऐके शिवे हुंगे खाय जाय निजे श्वसे ॥ ८ ॥
बोले सोडी धरी किंवा पापणी हालवी जरी ।
इंद्रिये आपुल्या अर्थी वागती हे चि पाहतो ॥ ९ ॥
ब्रम्ही ठेऊनिया कर्मे संग सोडूनि जो करी ।
पापेन लिप्त तो होय पद्म-पत्र जसे जळे ।। १० ।।
देहा-मनाने बुद्धीने इंद्रियांनी हि केवळ ।
आत्म-शुद्धधर्थ निःसंग योगी कर्म अनुष्ठिती ॥ ११ ॥
युक्त तो फळ सोडूनि शांति निश्चळ पावतो ।
अयुक्त स्वैर वृत्तीने फळी आसक्त बांधिला ॥ १२ ॥
[१७]
मनाने सगळी कर्मे सोडुनी संयमी सुखे ।
नवद्वार पुरी राहे करी ना करवी हि ना ॥ १३॥
न कर्तेपण लोकांचे न कर्मे निर्मिती I
प्रभु न कर्मी फल-संयोग स्वभावे सर्व होतसे ॥ १४ ॥
न घे पाप हि कोणाचे न वा पुण्य हि तो विभु ।
अज्ञाने झाकले ज्ञान त्यामुळे जीव मोहित ॥ १५ ॥
गेले अज्ञान ते ज्यांचे आत्म-ज्ञाने तया मग ।
परब्रम्ह दिसे स्वच्छ जणू सूर्ये प्रकाशिले ॥ १६ ॥
रंगले त्यात ओतूनि बुद्धि निश्चय जीवन ।
पुन्हा येती न माघारे ज्ञाने पाप धुऊनिया ॥ १७ ॥
विद्या विनय-संपन्न द्विज गाय तसा गज ।
श्वान चांडाळ हे सारे तत्त्वज्ञ सम पाहती ॥ १८ ॥
इथे चि जिंकिला जन्म समत्वी मन रोवुनी ।
निर्दोष सम जे ब्रम्ह झाले तेथे चि ते स्थिर ॥ १९ ॥
प्रिय-लाभेनको हर्ष नको उद्वेग अप्रिये ।
बुद्धि निश्चळ निर्मोह ब्रम्ही ज्ञानी स्थिरावला ॥ २० ॥
विटला विषयी जाणे अंतरी सुख काय ते ।
ब्रम्ही मिसळला तेंव्हा भोगी ते सुख अक्षय ॥ २१ ॥
विषयातील जे भोग ते दुःखास चि कारण ।
येती जसे तसे जाती विवेकी न रमे तिथे ॥ २२ ॥
प्रयत्ने मरणापूर्वी ह्या देही जिरवू शकेI
काम-क्रोधातले वेग तो योगी तो खरा सुखी ॥ २३ ॥
प्रकाश स्थिरता सौख्य अंतरी लाभली जया ।
ब्रम्ह होऊनि तो योगी ब्रम्ह-निर्वाण मेळवी ॥ २४ ॥
फिटले दोष शंका हि मुठीत धरिले मन ।
पावले ब्रम्ह-निर्वाण ज्ञानी विश्व-हिती रत ॥ २५ ॥
काम क्रोधास जिंकूनि यने चित्तास बांधिती ।
देखती ब्रम्ह-निर्वाण आत्म-ज्ञानी चहुंकडे ॥ २६ ॥
विषयांचा बहिष्कार डोळा भ्रू-संगमी स्थिर ।
करूनि नासिका स्थानी प्राणापान हि सारखे ॥ २७ ॥
आवरी मुनि मोक्षार्थी इंद्रिये मन बुद्धि जो ।
सोडी इच्छा भयक्रोध सर्वदा सुटला चि तो ॥ २८ ॥
भोक्ता यज्ञ-तपांचा मी सोयरा विश्व चालक ।
जाणूनि ह्यापरी माते शांतीस वरिला चि तो ॥ २९ ॥
अध्याय पाचवा संपूर्ण
