कन्या अथवा पुत्र यांचे नावाचा संस्कार,
-अन्नाचा संस्कार आणि शाळेचा संस्कार.
यशवंत जोतीराव फुले. प्र० कन्या अथवा पुत्र यांच्या नांवाचा संस्कार केव्हा करावा?
जोतीराव गोविंदराव फुले. उ०- कन्या असल्यास तिच्या नांवाचा संस्कार बाराव्या दिवशी करावा व पुत्र असल्यास त्याच्या नावाचा संस्कार तेराव्या दिवशी करावा.
कन्या अथवा पुत्र यांच्या नावाचा संस्कार करण्याच्या पूर्वी मानव माता-पित्यांनी त्यांच्या मुलाचा जन्म होताच त्यांच्यामध्ये पूर्वीच्या दुर्गुणाचा परित्याग करीन, म्हणून जो त्यांनी संकल्प केला होता, तो त्यांनी मनी दृढ धरून, आणि आम्ही उभयता कोणत्याहि मानव प्राण्यांचा द्वेष करणार नाही अणि सर्वांबरोबर बहिण-भावडाप्रमाणे प्रीति करण्याचा निश्चय करून मुलांस तेलाभ्यंग करून स्रान घालून वस्त्रे घालावीत... मातापित्याच्या सद्गुणाशिवाय मुलांच्या अंगावर रूपे, सोने, र वगैऱ्याचा कोणत्याच प्रकारचा मौल्यवान् धातु, मौलीक दगडांचे अलंकार नसावेत, कारण त्यांच्या अलंकारापासून मुलांच्या जिवास धोका मात्र आहे, परंतु सद्गुण अलंकारापासून मुलांसह एकंदर सर्व मानवांस सुजनासारिखा लाभ होणार आहे. घरांतील स्त्रियांनी पुरुषांच्या सल्याने मुलांच्या नावाचा संस्कार करून त्यास पाळण्यात घालून निर्मीकाची आभार स्तुति गावी.
मुलाच्या मातुश्रीच्या स्तनात दुध पुते असल्यास मुलास सहा महिन्यांच्या आत कोणत्याहि प्रकारचा अन्नसंस्कार करू नये.
कन्येस अथवा पुत्रास थोडे थोडे बोलता येऊ लागल्याबरोबर, तीच त्यांना त्यांच्या आईने स्वतः लहान लहान वाक्ये त्यास बोलावयास लावून त्याजकडून मुळा अक्षरे मात्र खेळता खेळता पाठ करवावीत. पुढे पाचवें वर्ष लागताच त्यांस शाळेत पाठविण्याची सुरवात करावी. पंतोजी मात्र कळवळ्याच्या असून तो भाडोत्री स्वार्थसाधु व आपमतलबी कल्पित धर्माभिमानी नसावा.
